Bedreiging: altijd alert en nooit alleen

Een doodsbedreiging krijgen en niet weten van wie die komt. Of weten dat je op een dodenlijst staat en daardoor 24 uur per dag wordt beveiligd. Bedreigingen hebben een grote impact op het functioneren van advocaten en hun werkplezier. Het leidt in sommige gevallen zelfs tot het stoppen met de uitoefening van het vak. Advocaten Onno de Jong en Monique Koelewijn delen hun ervaringen. “Ik ben wat bedachtzamer geworden.”

“Midden in de nacht werd ik gebeld. En niet alleen ik, ook mijn collega. Mijn geluid stond op stil, dus de volgende morgen luisterde ik nietsvermoedend mijn voicemail af. Ik schrok. De persoon die een bericht had achtergelaten bedreigde mij met de dood. Mij zou hetzelfde overkomen als Peter R. de Vries. Ik moest goed blijven opletten.” En dat doet straf- en familierechtadvocate Monique Koelewijn uit Almere dan ook sinds oktober. Wie haar bedreigt, weet ze niet, maar ze is altijd alert. “Ik heb inmiddels meerdere voicemailberichten ontvangen. Voordat ik naar huis ga, kijk ik uit het raam of ik iets verdachts zie en als een auto langdurig achter mij rijdt, let ik extra goed op. En niet alleen ik. Ook mijn man. Zo’n bedreiging blijft niet bij jezelf. Kantoorgenoten en familieleden hebben er ook mee te maken.”

Niet bewust van risico
Het recente onderzoek ‘Psychosociale gevolgen van dreiging en beveiliging bij advocaten en rechters’ van ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum in opdracht van de NCTV laat zien dat advocaten zich tijdens hun opleiding niet bewust waren van het risico op (be)dreiging en ongewenste druk. En dat sommige advocaten een zekere mate van dreiging accepteren. Ze vinden het bij de aard van hun werk horen. De NOvA vindt bedreiging echt niet bij het vak horen en start in 2023 – naast de reguliere weerbaarheidstraining en die voor advocaten met cliënten in detentie – met een weerbaarheidstraining speciaal voor startende advocaten. Hier wordt geleerd hoe om te gaan met dreiging en ongewenste druk van cliënten of derden. Uit de reguliere weerbaarheidstraining blijkt dat advocaten het nuttig vinden om samen (in vertrouwelijkheid) te kunnen praten over hun ervaringen, begeleid te worden door professionals en tips aangereikt te krijgen. Koelewijn juicht zo’n weerbaarheidstraining voor startende advocaten toe: “In mijn beroepsopleidingtijd was er vooral aandacht voor juridische kennis. Vaardigheden is juist wat je nodig hebt op dat moment. Je bewust zijn van dreiging en geweld hoort daarbij.”

Ondersteuning leidinggevende
Koelewijn deed na het voicemailbericht meteen aangifte bij de politie en belde de noodtelefoon van de NOvA. Sindsdien draagt zij een noodknop van de NOvA in haar tas. Als zij op die knop drukt, komt ze meteen in contact met de alarmcentrale. “Ik snap niet waarom het nodig is zo’n bedreiging te uiten. Het is een laffe actie. Niet zeggen wie je bent en waarom je belt. Ik doe veel familierecht, dus ik ben gewend met emoties om te gaan. Ik had in dit geval graag in gesprek gegaan.” Koelewijn vindt veel steun bij haar partner op kantoor. “Hij heeft al dertig jaar ervaring. Ik kan goed bij hem klankborden.” Dat is volgens het rapport van ARQ niet altijd het geval. De meeste geïnterviewde advocaten voelen zich niet altijd erkend en ondersteund door hun leidinggevende. De NOvA start in 2023 met een pilot vertrouwensadvocaat, omdat een ondersteunend gesprek met iemand buiten kantoor ook van grote meerwaarde kan zijn.

Dodenlijst
Advocaat Onno de Jong uit Den Haag hoorde in 2019 dat hij op een dodenlijst staat. Hij staat kroongetuigen bij en wordt sinds de dood van Derk Wiersum 24 uur per dag bewaakt. Overal waar hij naartoe gaat, doen beveiligers voorverkenningen en gaan zij mee. Ook in privé-situaties. Het is daardoor een groot deel van zijn leven geworden. Toen hij in 2012 begon met het bijstaan van kroongetuigen, wist hij niet dat het zo’n grote impact op zijn bestaan zou hebben. “Mijn eerste kroongetuige was Fred Ros. Het klikte tussen ons en het was een interessante zaak. Je hebt een bijzondere positie als advocaat van een kroongetuige. Het was mooi werk. Ik zag geen belemmeringen.” Met bedreigingen had De Jong voor die tijd weinig te maken gehad. “In strafzaken kwam dat weinig voor. En als een cliënt zich vervelend opstelt richting mij ben ik er snel klaar mee. Maar als kroongetuigenadvocaat ben je toch een vreemde eend in de bijt. Er kwamen wat verkapte opmerkingen mijn kant op, tijdens een zitting bijvoorbeeld. Daardoor werd ik wel alerter. Ik begon te letten op mijn auto, waar ik parkeerde en waar ik liep. Ik keek vaker achter mij en herkende afwijkend gedrag. Je realiseert je opeens dat je door de medeverdachten op een andere manier wordt bekeken.”

Kies bewust
Uit het ARQ-onderzoek blijkt ook dat advocaten er soms – onder druk van de dreiging – voor kiezen bepaalde zaken niet meer te doen of een zaak inhoudelijk op een meer terughoudende wijze aan te pakken. Daarmee heeft de dreiging directe impact op de onafhankelijke positie en aanpak van de advocaat en kan de goede rechtsbedeling in het geding komen. Dat vindt de NOvA een verontrustend signaal. De Jong merkt dat hij voorzichtiger is geworden met het aannemen van cliënten. “Ik ben wat bedachtzamer geworden. Ik kies bewust en neem niet zomaar iedere cliënt meer aan. Er moet een klik zijn. Dat betekent niet dat je nooit van mening moet kunnen verschillen. Tenslotte is het ook net een huwelijk dat ik aanga met zo’n kroongetuige. Maar als cliënten heel dwingend overkomen, begin ik er niet aan. Dat is ook een stukje ervaring. Vroeger was ik daar gemakkelijker in.” Koelewijn merkt nog geen verschil in haar werkgedrag. “Ik ben altijd heel duidelijk naar cliënten. Mijn cliënten horen daardoor wel eens dingen die ze misschien niet willen horen, maar de verwachtingen zijn daardoor heel helder. Het is de toon die de muziek maakt.”

Belemmeringen
Advocaten en rechters ervaren belemmeringen in de informatievoorziening en communicatie als het gaat om bewaken en beveiligen, aldus het rapport. Er is behoefte aan tijdige en actuele informatie. Ook wordt er door advocaten kritisch gekeken naar de rol van de overheid bij bewaken en beveiliging. Ook door De Jong: “Mijn beveiliging wordt geregeld door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid en uitgevoerd door de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging. Dat gaat goed. Ik heb een vast contactpersoon en als ik vragen heb, plannen we de volgende dag een overlegmoment. Maar voor bedreigde personen die onder het lokale stelsel vallen, regelt het Openbaar Ministerie de beveiliging. Dat gaat mijns inziens geregeld niet goed. Het OM heeft hierdoor een dubbelrol en hoort niet het gezag te hebben over te beveiligen personen. Dat past niet. Je loopt het risico dat je beveiligingssituatie ondergesneeuwd raakt en dat kan grote gevolgen hebben.”

Niet welkom
Bedreiging en beveiliging spelen in het leven van De Jong een grote rol. En dat zal zijn hele leven zo blijven. Waar De Jong gaat, gaan zijn beveiligers ook. Zo stond hij afgelopen zomer zij aan zij met zijn beveiligers bij meerdere concerten van The Rolling Stones. “Spontaan naar een concert gaan, is er niet meer bij, maar als je het goed van tevoren plant wel. Ik heb veel respect voor mijn beveiligers, hun inzet en hun betrokkenheid. Zij proberen mijn leven zo normaal mogelijk te maken. Je moet zelf ook invoelend zijn. We moeten samen de klus klaren.” Toch stuit De Jong nog wel eens onbegrip. Zo was hij niet welkom op de borrel van een oud-collega en was zijn aanwezigheid niet gewenst bij een begrafenis van een rechter met wie hij in zijn tijd als rechter-plaatsvervanger veel had gewerkt. Een zakenrelatie wilde niet bij hem op kantoor komen en er wordt in de rechtszaal ook wel eens met onbegrip gereageerd op de aanwezigheid van zijn beveiligers. De Jong: “Jammer dat dat gebeurt. De toon is dan al gezet.” Het ARQ-rapport vermeldt dat zware maatregelen een beperking van vrijheid met zich mee brengen en verregaande gevolgen hebben voor het dagelijks leven. Het is stressvol en ingrijpend voor bedreigden en hun gezinnen. “Klopt, maar ik laat mij er niet door belemmeren”, zegt De Jong. “En angst ervoor heb ik ook niet. Dan zou ik mijn werk niet meer kunnen doen. Dat geldt trouwens ook voor rechters. Een bange rechter kan niet objectief en onbevooroordeeld een beslissing nemen in een zaak.”